Na czym polega syndrom Piotrusia Pana? Jak go rozpoznać?

Objawy syndromu Piotrusia Pana

Każdy z nas spotkał kiedyś osobę, która mimo wieku zachowuje się niedojrzale, działa infantylnie i kieruje się chwilową przyjemnością bez myślenia o przyszłości. Osoba taka przy pierwszym kontakcie odbierana jest najczęściej jako radosna, energiczna i pełna życia. Wiedzie beztroskie życie i uwielbia się bawić. Emanuje urokiem osobistym, jednak skupiona jest w całości na sobie i swoich potrzebach, domaga się uwagi i jak najszybszej realizacji swoich zachcianek, bez wglądu w problemy dnia codziennego czy obowiązki z nim związane. Piotruś Pan – postać zaczerpnięta z literatury, z powieści J.M. Barriego o tym samym tytule – stała się inspiracją do zdefiniowania fenomenu psychologicznego opisującego zestaw cech i zachowań składających się na syndrom Piotrusia Pana.

Syndrom Piotrusia Pana nie jest oficjalnym zaburzeniem i nie ma też konkretnych kryteriów diagnostycznych pozwalających go zdiagnozować. Pomimo, że nie jest to formalnie jednostka chorobowa, można dość łatwo wychwycić konkretne objawy składające się na określony wzór zachowania. Do najważniejszych z nich należą:

• unikanie i brak poczucia odpowiedzialności – osoby z syndromem Piotrusia Pana często ignorują obowiązki związane z życiem codziennym, takie jak obowiązki domowe, płacenie rachunków, dbanie o relacje. Kiedy Piotruś Pan popełni błąd będzie za wszelką cenę szukał usprawiedliwienia, przerzucał odpowiedzialność na inną osobę;
• problemy w relacjach – relacje osób z syndromem Piotrusia Pana często są powierzchowne. Mogą unikać zobowiązań w związkach, bać się zaangażowania i wycofywać się, gdy relacje stają się zbyt poważne;
• brak realizacji celów życiowych – osoby z syndromem Piotrusia pana unikają planowania przyszłości i stawiania przed sobą celów;
• egoizm i narcyzm – Piotruś Pan jest niezdolny do akceptowania poglądów innych niż własne, prezentuje postawę zorientowaną na siebie i własną satysfakcję;

• wchodzenie w relacje z kobietami, w których szuka następczyni własnej matki – Piotruś Pan ma tendencje do wybierania partnerki, którą obarcza odpowiedzialnością za wykonywanie obowiązków i podejmowanie decyzji;
• brak umiejętności wyrażania własnych uczuć i duże wahania nastroju, np. utrudniona regulacja złości;
• nadmierne przejmowanie się swoim wyglądem, opinią innych i co za tym idzie problematyczne przyjmowanie krytyki;
• wielkościowe pragnienia, np. wyobrażanie sobie wielkich osiągnięć i sukcesów;
• ucieczka od realnego świata, np. używki, gry komputerowe, przygodne kontakty seksualne;
• ciągłe poszukiwanie nowych wyzwań, ale brak zainteresowania ich kontynuacją;
• nieświadome manipulowanie innymi celem uzyskania tego, czego się chce.

Niektóre z wymienionych objawów syndromu Piotrusia Pana są naturalnym etapem dla pewnych grup wiekowych, czyli dla nastolatków i osób we wczesnej dorosłości. Traktujemy je wtedy jako etapy rozwojowe.

Zobacz także: Męskie emocje

„Wszystkie dzieci – poza jednym – dorastają” – przyczyny pojawienia się kompleksu wiecznego dziecka

Trudno jednoznacznie ustalić, skąd u niektórych pojawia się silna niechęć przed dorastaniem, a umacnia się pragnienie by na zawsze pozostać chłopcem z „mlecznymi zębami”. Za główne przyczyny uważa się:

• nadopiekuńcze wychowanie – częste wyręczanie dziecka w najprostszych obowiązkach, ochrona przed odpowiedzialnością mogą wykształcić w dziecku poczucie, że świat zewnętrzny jest zagrażający, a ono nie ma zasobów, by poradzić sobie z jego wyzwaniami;
• brak odpowiednich wzorców do naśladowania w dzieciństwie;
• niepoświęcanie dziecku odpowiedniej ilości czasu;
• lęk przed porażką – nadmierny lęk przed niepowodzeniem może całkowicie zablokować zdolność do podejmowania działań i decyzji;
• presja społeczna – obecna kultura idealizująca młodość, wywierająca presję na bycie energicznym, dynamicznym i cieszącym się życiem.

Syndrom Piotrusia Pana zdecydowanie częściej występuje u jedynaków, a w rodzinach wielodzietnych u najmłodszych dzieci. To one, w porównaniu z innymi, najczęściej są rozpieszczane i traktowane łagodniej, a rodzice spełniają większość ich zachcianek. Warto wspomnieć, że mimo nazwy zespół ten nie dotyczy tylko mężczyzn (chociaż statystycznie dużo częściej). Zjawisko niedojrzałości psychicznej może dotyczyć także kobiet.

Przeczytaj również: Problemy w relacjach – skąd się bierze lęk przed związkiem?

Życie na niby z chłopcem z Nibylandii – w jakie relacje wchodzą osoby z syndromem Piotrusia Pana?

Na początku znajomości Piotruś Pan sprawia wrażenie doskonałego partnera. Lubi przygody, ma mnóstwo spontanicznych pomysłów, tryska energią i humorem. Dba o swój wygląd, stara się być atrakcyjny, ma duży urok osobisty. Problemy zaczynają pojawiać się, gdy związek z fazy romantycznej zaczyna wchodzić w etap przyziemnej codzienności. Okazuje się wtedy, że Piotruś Pan oczekuje od partnera wzięcia odpowiedzialności za wypełnianie obowiązków i podejmowanie decyzji. Osoba z omawianym syndromem nie rozumie i nie szanuje potrzeb swojego partnera. Nie okazuje mu wsparcia, bo to nie partner jest według niego najważniejszy w relacji. Piotruś Pan skupia się na własnych rozrywkach i potrzebach.

Zobacz także: Toksyczna męskość. Czym jest maczyzm?

Koniec z chłopcem w krótkich spodenkach – gdzie szukać pomocy?

Najczęściej osoba z syndromem Piotrusia Pana nie ma potrzeby zmiany. Dopiero zewnętrzne sytuacje takie jak problemy małżeńskie, konflikty w pracy, długi czy uzależnienia stają się bodźcem do szukania pomocy. Syndrom Piotrusia Pana nie jest zaburzeniem psychicznym, dlatego nie można go wyleczyć. Jednak psychoterapia może w znaczący sposób wpłynąć na poprawę jakości życia osoby dotkniętej tym syndromem, jak i jej otoczenia.

Podczas terapii osoba z zespołem Piotrusia Pana uczy się szeregu strategii i wiedzy o takich aspektach jak:

• uświadomienie sobie znaczenia ról ludzi w społeczeństwie: dorosłego, partnera, ojca lub matki;
• odkrycie sposobów radzenia sobie z obowiązkami osób dorosłych;
• trenowanie bezpiecznych strategii podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów;
• nauczenie się empatii dla innych i nieskupianie się na własnych potrzebach;
• prawidłowe rozwijanie poczucia własnej wartości;
• poprawa komunikacji, także w aspekcie wyrażania emocji.

Odpowiednio poprowadzona psychoterapia pozwala osobom cierpiącym na syndrom Piotrusia Pana poradzić sobie z lękiem przed odpowiedzialnością. Kluczowe w terapii jest znalezienie przyczyn niedojrzałości i lęku przed dorosłym życiem. Wymaga to jednak dużego wysiłku zarówno ze strony psychoterapeuty, jak i pacjenta, nie bez znaczenia jest również wsparcie rodziny i współuczestnictwo w terapii. Psychoterapia dąży, by typowy Piotruś Pan zobaczył i zrozumiał, że cały świat nie kręci się wokół niego i że reszta ludzi wokół nie musi mu ustępować.

Oprócz sesji terapeutycznych ważne jest również, by bliscy osób z syndromem Piotrusia Pana nauczyli się stawiać im granice i wymagać od nich angażowania się w codzienne obowiązki. Taka postawa otoczenia może spotkać się początkowo ze stanowczym sprzeciwem. Musimy pamiętać, że mamy do czynienia ze zbuntowanym chłopcem, który przyzwyczajony jest do zabawy i beztroski. Konieczne jest jednak jasne i umiejętne stawianie wymagań i granic oraz jednoznaczne wyrażanie braku akceptacji dla nieodpowiedzialnego zachowania lub niewywiązywania się z powierzonych zadań. Z drugiej strony warto pamiętać, że osoby z syndromem Piotrusia Pana bardzo potrzebują docenienia pozytywnych rezultatów swoich działań. Dobrze reagują na pochwały i pozytywne wzmocnienia.

Syndrom Piotrusia Pana chociaż nie jest oficjalnym zaburzeniem psychicznym może znacząco wpływać na jakość życia i utrudniać prawidłowe funkcjonowanie. Kulturowy stereotyp dumnego i beztroskiego chłopca, który twierdzi, że jest lepszy od innych, chce być w centrum uwagi i przywłaszcza sobie cudze osiągnięcia nie jest tylko fikcją literacką. Warto zwrócić się o pomoc do specjalisty, jeśli zauważymy alarmujące symptomy.

Autor: Klaudia Pyżewicz-Szkodzińska, psycholog, neuropsycholog, psychodietetyk