Stwardnienie rozsiane – przyczyny, objawy, rozpoznanie i leczenie

Rozpoznaniem i leczeniem stwardnienia rozsianego zajmuje się lekarz neurolog. Rozpoznanie stwardnienia rozsianego opiera się na wielu badaniach, wśród których kluczową rolę odgrywają badania obrazowe.

Stwardnienie rozsiane – co to za choroba?

Stwardnienie rozsiane to przewlekła i postępująca choroba demielinizacyjna ośrodkowego układu nerwowego. Demielinizacja to proces rozpadu osłonek mielinowych włókien nerwowych. Istotą choroby jest związane z nią rozsiane uszkodzenie mózgu i rdzenia kręgowego. Stwardnienie rozsiane może rozwinąć się w każdym wieku, jednak najczęściej stwierdza się je w populacji młodych dorosłych – u osób w wieku 20–40 lat. Choroba rozwija się nawet dwukrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn.

Przyczyny stwardnienia rozsianego

Przyczyny powstania stwardnienia rozsianego nie są do końca znane. Funkcjonuje kilka teorii, które próbują wytłumaczyć rozwój choroby. Obecnie najczęściej głoszoną jest ta mówiąca o nieprawidłowym funkcjonowaniem układu odpornościowego. Zgodnie z nią stwardnienie rozsiane to choroba autoimmunologiczna – układ odpornościowy zwalcza komórki własnego organizmu, a dokładnie te w tkance nerwowej. Według innych teorii stwardnienie rozsiane związane jest z procesami neurodegeneracyjnymi, zakażeniami wirusowymi (np. wirusem Epsteina-Barr – czynnikiem etiologicznym mononukleozy), działaniem czynników środowiskowych, niedoborem witaminy D, przewlekłą mózgowo-rdzeniową niewydolnością żylną. Zwraca się uwagę również na genetyczne podłoże choroby – występuje ona częściej u osób z obciążonym wywiadem rodzinnym.

Jakie są objawy stwardnienia rozsianego?

Nasilenie objawów i dynamika rozwoju stwardnienia rozsianego mają bardzo indywidualny charakter, a pierwsze symptomy mogą być niemal niezauważalne. Jednym z pierwszych objawów, jaki może się pojawić, jest pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego (zawroty głowy, ból gałki ocznej, zaburzenia widzenia barw, osłabienie ostrości wzroku, podwójne widzenie). Na początku choroby zauważa się również zaburzenie koordynacji ruchowej, osłabienie kończyn, zaburzenia czucia powierzchniowego (osłabienie czucia bólu, temperatury, dotyku). Z czasem w przebiegu choroby pojawiają się m.in.:

• dolegliwości bólowe,
• zaburzenia czucia, np. parestezje, niedowłady kończyn,
• zaburzenia równowagi,
• przewlekłe zmęczenie,
• drżenia mięśniowe,
• upośledzenie chodu,
• wzmożenie napięcia mięśniowego, które powoduje skurcze mięśniowe,
• zaburzenia oddawania moczu i stolca,
• zaburzenie funkcji poznawczych – upośledzenie pamięci, koncentracji i uwagi,
• dysfunkcje seksualne, np. zaburzenia erekcji u mężczyzn,
• neuralgia nerwu trójdzielnego.

Postacie stwardnienia rozsianego

Wyróżnia się następujące postacie stwardnienia rozsianego:

• nawracająco-zwalniającą – zaczyna się od niej zdecydowana większość przypadków choroby. Objawy neurologiczne mają postać rzutów – pojawiają się nowe lub zaostrzają się już występujące i utrzymują się przez co najmniej dobę. Rzut trwa od kilku dni do kilku tygodni. Następnie dochodzi do całkowitego lub częściowego cofnięcia się objawów. Częstotliwość rzutów jest bardzo indywidualna – u jednej osoby może być ich kilka w roku, a u innej zdarza się jeden na kilka lat;
• wtórnie postępującą – z czasem przekształca się w nią postać nawracająco-zwalniająca. Stwierdza się ciągłe nasilenie objawów neurologicznych;
• pierwotnie postępującą – obserwuje się stałe narastanie objawów neurologicznych bez rzutów;
• pierwotnie postępującą z rzutami – poza ciągłym nasilaniem się objawów u chorych pojawiają się epizody rzutowe.

Do jakiego lekarza się zgłosić?

Rozpoznaniem i leczeniem stwardnienia rozsianego zajmuje się lekarz neurolog.

Na czym polega rozpoznanie stwardnienia rozsianego?

Lekarz stawia rozpoznanie stwardnienia rozsianego na podstawie badań podmiotowych (pyta m.in. o dolegliwości, choroby towarzyszące, stosowane leki, przeprowadza wywiad rodzinny), badania przedmiotowego (analizy objawów i oceny neurologicznej) oraz badań dodatkowych. Za najbardziej wartościowy uważa się rezonans magnetyczny (MR). Uwidocznienie zmian demielinizacyjnych umożliwia ocenę ich postępu, ale i efektów prowadzonego leczenia. MR może ujawnić nowe zmiany niedające objawów klinicznych. W pełnym rozpoznaniu stwardnienia rozsianego pomaga niekiedy badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, które wiąże się z koniecznością nakłucia lędźwiowego. W większości przypadków w płynie tym stwierdza się obecność prążków oligoklonalnych, które są dowodem na wytwarzanie przeciwciał przez ośrodkowy układ nerwowy. Badaniem uzupełniającym może być badanie tzw. potencjałów wywołanych. Jest to ocena zaburzenia przewodzenia impulsów nerwowych, które są typowe dla stwardnienia rozsianego. Chorobę rozpoznaje się na podstawie tzw. kryteriów McDonalda, które składają się z kryteriów przestrzennych (zmiany w rezonansie magnetycznym) oraz kryteriów czasowych (liczba nowych rzutów oraz ognisk uszkodzenia mózgu).

Leczenie stwardnienia rozsianego

Nie ma przyczynowego leczenia stwardnienia rozsianego. Leczenie jest objawowe, skupia się na rzutach i modyfikowaniu przebiegu choroby (spowolnieniu rozwoju choroby, zmniejszeniu częstości rzutów). Najskuteczniejsze w zmniejszaniu stanu zapalnego oraz skracaniu czasu trwania rzutu są glikokortykosteroidy podawane dożylnie. W farmakoterapii modyfikującej przebieg choroby wykorzystuje się wiele leków, w tym np. interferon β1a, interferon β1b, natalizumab, fingolimod, mitoksantron, octan glatirameru. Ważnym elementem terapii jest rehabilitacja ruchowa. Ćwiczenia powinny być prowadzone zarówno w okresie remisji, jak i rzutów choroby. Metodą pozwalającą zmniejszyć spastyczność mięśni jest masaż. Pozytywny wpływ na przebieg może mieć suplementacja witaminy D3 w dawkach leczniczych – nawet 10.000 j.m./dobę. Należy pamiętać, że skuteczność witamin, antyoksydantów oraz innych substancji mineralnych w leczeniu stwardnienia rozsianego jest nadal kontrowersyjna i niepotwierdzona wiarygodnymi badaniami.

Jak umówić wizytę

Badania NFZ

22 275 96 28

Formularz

Umów badanie w ramach abonamentu

Portal Pacjenta

Umów wizytę płatną

22 275 96 28

Kup online

Profilaktyka stwardnienia rozsianego

Nie stwierdzono jednoznacznej przyczyny zachorowania na stwardnienie rozsiane. Wśród czynników, które mogą ograniczyć ryzyko wystąpienia tej choroby wymienia się:

• zapobieganie niedoborom witaminy D od najmłodszych lat – ekspozycja na słońce, wzbogacanie diety o składniki zawierające tę witaminę, a w razie potrzeby suplementacja, zwłaszcza w przypadku obciążonego wywiadu rodzinnego,
• unikanie wysokokalorycznej, obfitej w węglowodany i tłuszcze diety,
• stosowanie diety bogatej w nienasycone kwasy tłuszczowe, które wspomagają pracę układu nerwowego i mózgu,
• dbałość o prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego,
• unikanie palenia papierosów i stosowania innych używek.

Jakie są wczesne objawy stwardnienia rozsianego?

Objawy stwardnienia rozsianego pojawić się mogą na długo przed rozpoznaniem choroby. Charakteryzuje je duża nieswoistość, zmienność i różnorodność. Wśród jednych z częściej występujących pierwszych objawów SM wymienia się:

• zawroty głowy, problemy z utrzymaniem równowagi,
• poczucie przemęczenia,
• powtarzające się i bolesne uczucia sztywności i skurcze mięśni,
• zmiany czucia w kończynach lub na twarzy,
• drętwienie kończyn.

Dolegliwości te można łatwo przeoczyć lub zbagatelizować i za ich powstanie obwiniać szybkie tempo życia czy narażenie na stres. Poza tym wczesne objawy SM są z reguły łagodne, przemijające, samoograniczające się.

Pierwszym uchwytnym objawem stwardnienia rozsianego mogą być również zaburzenia widzenia. Za ich powstanie odpowiadać może pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego oraz uszkodzenia komórek tworzących nerw wzrokowy. W efekcie pojawia się zamazane i niewyraźne widzenie, choć zdarzają się również przypadki nagłej przemijającej ślepoty. Te objawy SM mogą pojawić się nagle, mieć nawracający charakter i nasilać się w okresie kilku dni. Wówczas pacjenci doświadczają bólu gałki ocznej, utraty kontrastu, podwójnego widzenia czy zaburzenia widzenia kolorów. Należy zaznaczyć, że wśród osób z SM zapalenie nerwu wzrokowego podnosi ryzyko upadków i doznawania na tym tle urazów.

Kolejne możliwe wczesne objawy SM to zaburzenia poznawcze. Szczególnie wymienia się tutaj kłopoty z koncentracją i pamięcią. Pojawić się mogą zaburzenia nastroju, polegające na jego obniżeniu. Należy zaznaczyć, że poza wymienionymi mogą pojawić się na początku choroby inne objawy. Ich obecność zależy od lokalizacji patologicznych zmian (ognisk demielinizacji) w układzie nerwowym.

Zobacz także: Niedokrwienie mózgu – przyczyny, objawy, diagnostyka

Stwardnienie rozsiane – diagnoza różnicowa

Z uwagi na różnorodność objawów stwardnienia rozsianego i zmiany w przebiegu choroby – zwłaszcza na początkowym etapie – schorzenie to powinno się różnicować z chorobami o zbliżonym obrazie klinicznym. Wśród nich wymienia się najczęściej:

• neuroboreliozę,
• zespół Sjögrena,
• ostre rozsiane zapalenie mózgu i rdzenia (ADEM),
• neurosarkoidozę,
• zapalenie naczyń,
• tocznia układowego z zajęciem układu nerwowego (SLE),
• choroba Behçeta,
• zespół antyfosfolipidowy.

Aby postawić diagnozę SM, lekarz zlecić powinien badanie neurologiczne. Przeprowadza się rezonans magnetyczny głowy i rdzenia kręgowego. Jest on najdokładniejszy, jeśli chodzi o pokazanie zmian w układzie nerwowym. Pozwala zobrazować zmiany demielinizacyjne u ponad 90% pacjentów z objawami klinicznymi choroby. W rozpoznaniu stwardnienia rozsianego ważne miejsce zajmuje badanie elektrofizjologiczne. Pozwala na potwierdzenie wieloogniskowego charakteru choroby i uwidacznia dodatkowe miejsca uszkodzenia, które nie dają objawów. Zazwyczaj wykonuje się wzrokowe potencjały wywołane. Wiąże się to z początkowymi objawami wzrokowymi. Dla rozpoznania SM dużo informacji zapewni analiza płynu mózgowo-rdzeniowego.

Zobacz także: Choroba de Quervaina – przyczyny, objawy, diagnostyka

Stwardnienie rozsiane – zapobieganie

Nie ma możliwości całkowitego ustrzeżenia się przed zachorowaniem na SM. Można zmniejszyć ryzyko choroby, stosując się do zaleceń zdrowego trybu życia, szczególnie tych odnoszących się do diety, unikać zanieczyszczeń środowiska i leczyć zaburzenia hormonalne.