Ostry atak jaskry – przyczyny, objawy i leczenie

Czym jest jaskra i jakie są jej przyczyny?

Jaskra to powszechne schorzenie – dotyka około 70 milionów osób na świecie. Zwykle rozwija się po 70. roku życia, ale nie jest to regułą. Etiologia jaskry jest zróżnicowana – nie jest powiązana bezpośrednio z procesami starzenia się organizmu. Do czynników ryzyka wystąpienia choroby zalicza się:

• uwarunkowania genetyczne,
• choroby gałki ocznej (w tym – urazy),
• duże wady refrakcji (dalekowzroczność, krótkowzroczność),
• choroby układu krążenia (np. nadciśnienie tętnicze, miażdżycę),
• cukrzycę,
• migrenowe bóle głowy,
• stres.

Bezpośrednią przyczyną jaskry jest zbyt wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe, które powoduje ucisk na włókna tworzące nerw wzrokowy, czyli strukturę odpowiedzialną za przekazywanie obrazu rejestrowanego przez układ optyczny oka do odpowiednich ośrodków w mózgu. Uszkodzone włókna nerwowe nie regenerują się. Dlatego jaskra prowadzi do stopniowego zaniku nerwu wzrokowego, co początkowo oznacza ubytki w polu widzenia, a z biegiem czasu – całkowitą ślepotę.

Jakie są pierwsze objawy jaskry?

Kiedy jaskra rozwija się stopniowo, jej przebieg początkowo jest bezobjawowy lub też wiąże się z symptomami na tyle niespecyficznymi i mało uciążliwymi, że nie wzbudzają one niepokoju chorego. Pierwsze objawy jaskry to najczęściej:

• częste uczucie zmęczenia wzroku, łzawienie oczu i ich zaczerwienienie,
• nadwrażliwość na światło i trudność z zaadaptowaniem się do widzenia w gorszych warunkach oświetlenia,
• bóle głowy niejasnego pochodzenia.

Chory może nawet nie zauważyć stopniowego zawężania się pola widzenia, które początkowo dotyczy jedynie obiektów znajdujących się na jego obwodzie. Często bowiem jaskra rozwija się początkowo w jednym tylko oku, więc drugie oko kompensuje zaburzenia postrzegania pierwszego. Dopiero w miarę postępu choroby pole widzenia zawęża się na tyle, że utrudnia choremu normalne funkcjonowanie. W zaawansowanym stadium jaskry uszkodzenia nerwu wzrokowego są na tyle poważne, że dochodzi do spadku ostrości widzenia centralnego, a w końcu do całkowitej utraty wzroku.

W jaki sposób rozwija się jaskra?

Rozwój jaskry zwykle spowodowany jest stale utrzymującym się, zbyt wysokim ciśnieniem wewnątrz gałki ocznej, podwyższonym na skutek braku równowagi pomiędzy wytwarzaniem cieczy wodnistej, a jej odpływem. Ciecz wodnista, przepływając przez oko, odżywia jego elementy pozbawione własnych naczyń krwionośnych. Od ilości tej substancji zależy także ciśnienie wewnątrzgałkowe, dzięki któremu ścianki oka są odpowiednio napięte, co umożliwia jego działanie jako układu optycznego.

Jeśli ciecz wodnista produkowana jest z taką samą szybkością, z jaką odpływa, w oku utrzymuje się stałe ciśnienie, którego prawidłowa wartość mieści się w granicach 10-21 mm Hg. Zaburzenia w produkcji i odpływie cieczy wodnistej wywołują objawy jaskry. Mechanizm, który je powoduje, zależy od typu choroby, który z kolei powiązany jest z funkcjonowaniem kąta przesączania (inaczej – kąta tęczówkowo-rogówkowego). To właśnie przez tę strukturę, która znajduje się w miejscu połączenia tęczówki z rogówką, ciecz wodnista odpływa z przedniej komory oka do krwiobiegu.

Najogólniej wyróżnia się jaskrę:

• z zamykającym się kątem przesączania,
• z otwartym kątem przesączania.

Odpływ cieczy wodnistej jest swobodny, gdy kąt przesączania wynosi – jak u większości zdrowych osób – około 45°. O jaskrze z zamykającym się kątem tęczówkowo-rogówkowym mówi się wówczas, gdy – np. na skutek uwarunkowań genetycznych – ulega on stopniowemu zwężeniu. Przy jaskrze z otwartym kątem przesączania pozostaje on szeroki, a odpływ cieczy wodnistej utrudniony jest np. ze względu na jej nadprodukcję albo w związku z zamykaniem się otworków w utkaniu beleczkowym (trabekulum), które w kącie przesączania stanowi swego rodzaju kratkę odpływową.

Kiedy dochodzi do ostrego ataku jaskry?

Ostry atak jaskry ma miejsce wówczas, gdy do wyżej opisanych zmian dochodzi gwałtownie, na przykład:

• w związku z nagłym zamknięciem (lub silnym zwężeniem) kąta przesączenia, np. na skutek urazu oka albo stanu zapalnego i obrzęku tęczówki,
• przy stanie zapalnym naczyniówki i zwiększonej przepuszczalności naczyń, która skutkuje wzrostem produkcji cieczy wodnistej,
• w przebiegu jaskry barwnikowej, czyli w tej odmianie choroby, której przyczyną jest wypadanie z tęczówki barwnika (np. przy jej stanie zapalnym), a te – uwolnione do cieczy wodnistej – utrudniają jej odpływ przez trabekulum.

Zatem, ostry atak jaskry może wystąpić zarówno w przewlekłym przebiegu choroby, jak i u osób, które są zdrowe, ale np. doznały urazu oka w wypadku komunikacyjnym.

Objawy ostrego ataku jaskry

Ostry atak jaskry oznacza przede wszystkim gwałtowny wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego. Towarzyszą mu:

• nagły, znaczny spadek ostrości widzenia,
• zaburzenia widzenia barw,
• światłowstręt,
• spostrzeganie tęczowych okręgów blisko źródeł światła,
• rozszerzenie źrenicy (może ona przybrać przy tym nieregularny kształt),
• stwardnienie (na skutek wysokiego ciśnienia) i zaczerwienienie gałki ocznej,
• silny ból oka promieniujący do czoła, skroni i szczęki, z towarzyszącym bólem głowy, 
• nudności, wymioty.

Na skutek ostrego ataku jaskry w ciągu zaledwie kilku godzin może dojść nawet do utraty wzroku. Dlatego w przypadku wystąpienia wyżej wymienionych objawów niezbędna jest niezwłoczna interwencja specjalisty. Najlepiej zgłosić się do szpitala na ostry dyżur okulistyczny.

Leczenie przy ostrym ataku jaskry

Nim chory uzyska pomoc, powinien:

• utrzymywać pionową pozycję ciała,
• unikać zasłaniania oka (ograniczony dopływ światła powoduje rozszerzanie źrenicy, co pogarsza stan chorego).

W przypadku ostrego ataku jaskry leczenie ma przede wszystkim spowodować jak najszybsze obniżenie ciśnienia w gałce ocznej, aby przeciwdziałać uszkodzeniu nerwu wzrokowego. Pierwsza pomoc polega najczęściej na podaniu do oka kropli obniżających ciśnienie wewnątrzgałkowe, a także leków (doustnych lub dożylnych) zmniejszających wydzielanie cieczy wodnistej. W razie potrzeby pacjent dostaje także preparaty przeciwbólowe i przeciwwymiotne.

Czas obniżania ciśnienia przy ostrym ataku jaskry nie jest jednoznacznie określony. Przyjmuje się, że stan pacjenta został ustabilizowany, jeśli w ciągu maksimum 48 godzin ciśnienie wewnątrzgałkowe zostanie zredukowane co najmniej o 25% lub obniżone poniżej 35 mm Hg. Wówczas można podjąć leczenie zabiegowe.

U pacjentów, którzy zgłaszają się do szpitala z ostrym atakiem jaskry, najczęściej przeprowadza się irydotomię. Jest to zabieg zakresu laseroterapii jaskry, który polega na wykonaniu niewielkiego otworu w obwodowej części tęczówki, celem usprawnienia przepływu cieczy wodnistej. Profilaktycznie zabieg ten wykonuje się także w drugim oku.

W niektórych przypadkach wykonanie zabiegu irydotomii jest niemożliwe, np. ze względu na trwałe zamknięcie kąta tęczówkowo-rogówkowego albo przy znacznym spłyceniu komory przedniej. Wówczas specjalista może podjąć decyzję o leczeniu chirurgicznym.

Czy można ograniczyć ryzyko ostrego ataku jaskry?

Ostry atak jaskry należy do problemów zdrowotnych, którym trudno zapobiec. Z całą pewnością jednak można ograniczyć ryzyko jego wystąpienia. W tym celu warto:

• regularnie odwiedzać okulistę, zwłaszcza w przypadku przynależności do jednej z grup ryzyka jaskry,
• leczyć choroby, które mogą sprzyjać wystąpieniu ostrego ataku jaskry (np. nadciśnienie tętnicze),
• unikać urazów oka, np. poprzez zakładanie okularów ochronnych w wymagających tego sytuacjach,
• zadbać o zdrowy tryb życia, w szczególności unikać nadmiernego stresu.